Carla De Baere is medewerker vrije tijd, Centralewerking bij Zorggroep Multiversum

Binnen het ziekenhuis  proberen we vanuit onze centrale vrijetijdswerking samen met patiënten antwoorden te vinden op zorgvragen die betrekking hebben op hun vrije tijd. Onze aanpak is samenlevingsgericht en kan zowel ondersteunend als ontwikkelingsgericht zijn. Een belangrijk deel van onze vrijetijdswerking vertrekt vanuit presentie en herstelondersteuning, (vb.  inloopmomenten, ontmoetingsmomenten…). Dit combineren we met een meer methodische, planmatige en doelgerichte  aanpak (vb.  vrijetijdstrajectbegeleiding). Beiden zijn zeer complementair. Corona had en heeft nog steeds op beiden een grote impact.

Omwille van de beperkende maatregelen, ook binnen het ziekenhuis  (vb. niet mixen van afdelingen, kleine groepjes, geen drankbedeling…), hebben we onze dagelijkse laagdrempelige en ‘vrij toegankelijke’ inloopmomenten en café-momenten moeten schrappen. We werken wel op afspraak maar de praktijk leert dat dit voor velen niet goed werkt en de drempel te hoog is. Vooraf een bezoek plannen is niet altijd gemakkelijk, het lijkt ook of men een specifiek doel moét hebben om te komen (vb. ontlenen van een boek).

Voordien konden patiënten op vaste momenten gewoon binnenlopen in het vrijetijdshuis om een tas koffie te drinken, piano te spelen, te biljarten, schaken of darten, een boek te lezen, iets te ontlenen, tickets te kopen of gewoon een babbeltje te doen. Door deze ongedwongen sfeer vinden we gemakkelijker aansluiting bij de leefwereld van onze patiënten en komen vragen, wensen, dromen of verlangens vlotter aan de oppervlakte. Dit is net de kracht van ‘het gewone’, het dagelijkse.  Het durven loslaten van het statische traditionele één op één gesprek met vooraf bepaald gespreksonderwerp of doel, werkt vaak goed.

Corona maakt des te meer duidelijk hoe belangrijk deze spontane manier van werken is, al is ze dan misschien atypisch binnen een behandelend ziekenhuis. Het voelt nu voor ons als zorgverlener aan alsof we minder gastvrij zijn en ook wat connectie kwijtraken. We gaan wel naar bewonersvergaderingen en maken kennis met alle nieuwe patiënten, maar toch missen we letterlijk de nabijheid. We  combineren deze generalistische manier van werken met een meer methodische, planmatige en doelgerichte aanpak: groepsgesprekken rond vrije tijd, individuele vrijetijdstrajectbegeleiding, groepsuitstappen naar laagdrempelige organisaties, projecten  (theaterproject, vorming internet). Ook hier strooit Corona roet in het eten. Het doel is opnieuw deelnemen aan het vrijetijdsleven buiten het ziekenhuis maar de deuren van de meeste vrijetijdsorganisaties gingen bijna volledig op slot.

Er kunnen geen groepsuitstappen doorgaan (wat culturele uitstappen en het verkennen van organisaties onmogelijk maakt), geplande projecten werden noodgedwongen stopgezet/uitgesteld (vb. theaterproject, vorming internet…) en onze core business, vrijetijdstrajectbegeleiding en toeleiding, bleek het afgelopen jaar bijzonder moeilijk. We begeleiden mensen vaak tijdens de laatste fase van hun opname. Ze willen er dan concreet over nadenken en actie ondernemen, en dit laatste is nu quasi onmogelijk.

Organisaties binnen het basaal en categoriaal vrijetijdsaanbod doen geweldig hun best om contact te houden met hun cliënteel. En alhoewel de meesten wel intakegesprekken inplannen, blijft dit een beetje artificieel en is een echte kennismaking met de dagdagelijkse werking niet mogelijk of toch moeilijker omwille van verplichte inschrijving, beperkte groepjes of louter toegang voor eigen leden. We geven dan wel informatie en contactgegevens mee, maar een echte verkenning van de mogelijkheden moet wachten. Dat is niet ideaal. We voelen bij patiënten ook meer stress voor hun ontslag uit het ziekenhuis. Ze gaan een aantal stappen namelijk alleen moeten zetten, zonder de ondersteuning die we hen hier normaal bij geven.

Patiënten geven soms ook aan dat ze zich eenzaam voelen en op zoek zijn naar plekken waar ze andere mensen kunnen ontmoeten. Ook dit is moeilijker omdat de meeste dingen op afspraak moeten gebeuren (wat de drempel hoger maakt) en laagdrempelige ontmoeting beperkt of zelfs onbestaande is. Jongeren en ouderen vinden het een voordeel dat ze hier op de afdeling meer sociale contacten hebben dan leeftijdsgenoten die thuis zijn.

Uiteraard zoeken we naar manieren om patiënten te ondersteunen en vooral om hen lucht en perspectief te blijven geven. Zich even ontspannen en niét denken aan corona, dat doet deugd. Via allerlei kanalen sprokkelen we ideetjes bij mekaar die mensen kunnen inspireren om iets te doen binnen hun vrije tijd, ook tijdens de zogenaamde lockdown. Het zijn wekelijkse overzichten die we op papier verspreiden maar ook digitaal doorsturen naar de afdelingen, de mobiele teams en patiënten die dit wensen. Speciale wandelingen, appjes en online sportsessies, creatieve tips, breinbrekers, herontdekken van volksspelen, online voorstellingen en concerten, een virtueel museumbezoek… Als er weer iets kan of mag, dan wordt het zo helder mogelijk gecommuniceerd. We promoten daarnaast ook onze ontleendienst (boeken, gezelschapsspellen, puzzels, dvd’s, cd’s…) Het valt op dat er tijdens corona meer gezelschapsspellen worden ontleend en gespeeld, de smartgames zijn populair en er wordt weer gepuzzeld. We nodigen patiënten uit om te komen pianospelen of met een groepje te komen darten, biljarten of muziek draaien. De (soms wat zware) groepsgesprekken over vrijetijdsbesteding  worden regelmatig vervangen door vb. een spelletje darts of kubb. Ongedwongen activiteiten maken gesprekken soms net wat spontaner en makkelijker.

Deze periode geeft ons ook tijd en ruimte om achter de schermen te werken aan dingen die al een hele tijd bleven liggen omwille van tijdsgebrek, waardoor we onze werking na corona beter kunnen omkaderen vb. toeleidingsbundels, update van onze vrijetijdsbank…  We hebben ook meer tijd voor overleg en het ontwikkelen van nieuwe ideeën en visie (vb. jongerenwerking psychosezorg, visie functie 3 buiten het ziekenhuis…)

Tijdens de eerste golf was het vooral praktisch moeilijk werken en soms frustrerend om steeds weer aan te moeten passen. Tickets bestellen voor concerten die dan weer geannuleerd werden, afspraken die niet konden doorgaan omdat de afdeling in quarantaine moest…  Je voelde dat patiënten er moe of onrustig van werden omdat het steeds weer veranderde. Je moest altijd in de voorwaardelijke wijs spreken. Tussen de eerste en tweede golf hadden de meesten weer veel zin om iets te doen en was het mooi weer wat vanzelf meer mogelijkheden gaf. Mensen hadden energie en waren blij dat ze weer vanalles konden doen, ondanks het feit dat er voor bijna alles vooraf ingeschreven moest worden of online moest worden gereserveerd. Voor velen niet evident, zowel praktisch als qua planning. Bij de tweede golf konden we sneller schakelen en waren de regels veel duidelijker. Voor sommigen was dit makkelijker, anderen werden er dan weer moedeloos van.  Het energiepeil zakte merkbaar. Mensen lopen soms vast in wat er allemaal niet meer kan qua leuke dingen, dus is het van belang om na te denken over en te focussen op wat wel nog kan! Voor sommigen is dit een uitdaging. Toch is het belangrijk om positief te blijven en te denken in mogelijkheden, niet in beperkingen.

De corona crisis heeft ons zeker duidelijk gemaakt dat een gevarieerde vrijetijdsbesteding heel belangrijk is voor vele mensen,  of het nu over shoppen gaat, iets gaan drinken of eten, sporten, cultuur, iets creëren…  samen met anderen plezante dingen doen en zich ontspannen… we missen wel allemaal iets. Dat, vooral in combinatie met sociale contacten en ontmoetingen op een ongedwongen manier. Nabijheid van anderen is erg belangrijk. Vrije tijd delen met anderen maakt mensen gelukkiger.